تقسیم علوم به نظری و عملی

***

استاد پاکتچی در نمایشگاه قرآن:

  کاربردسازی مطالعات قرآنی یک ابر مسئله است که از مسائل جزئی‌تر دیگری تشکیل می‌شود و من نسخه  مشخص برای حل آن ارائه نخواهم داد.

 ابتدا در خصوص علم نافع نکاتی را بیان می‌کنم. ما مجموعه‌ای از احادیث در این زمینه داریم از جمله حدیث نبوی که بیان می‌کند علم در واقع دو علم است، علمی که در قلب است که علم نافع است و علمی در لسان، که خداوند به واسطه آن عالم را مورد مواخذه قرار خواهد داد که چرا به آن عمل نکردی. در این روایت در خصوص علم نافع مراد خود علم نیست بلکه مراد نحوه برخورد عالم با علم است. این که علم لقلقه زبان است و تاثیر محتوایی در زندگی ندارد.

 در حدیث نبوی دیگری که در برخی منابع شیعی نقل شده است، علم عبارت است علم ادیان و علم ابدان که به دنبال آن است که برخی از علوم به بحث دین می‌پردازند و برخی از علوم به مسائل جاری در زندگی انسان می‌پردازند. گوینده این سخن می‌خواهد نیاز ما را به دو علم که ارزش کاربردی و اخروی دارند، جلب کند.

استاد پاکتچی با بیان اینکه عبدالله بن‌مقفع متفکر قرن دوم و به نوعی یکی از وامداران اندیشه خسروانی نیز سخن جالبی دارد، فرمودند: او در کتاب الادب الکبیر می‌گوید که علم دو گونه است، کاربردی و نظری. مصداق‌هایی مانند علم الشریعة، علم التوحید، علم القرآن و امثال این‌ها که در متون ما آمده است از باب جری و تطبیق است و نه تحدید نافع بودن علم.

توجه دوستان را باید به قسمتی از کتاب منیة المرید شهید ثانی جلب کنم که در حوزه نظریه تعلیم و تربیت برای حوزویان ما بسیار مطرح بوده است. شهید ثانی تاکید می‌کند اگر علم درخت باشد، میوه‌ای دارد و اصرار دارد که غرض از کاشتن درخت داشتن محصول است و اگر محصول نداشته باشد، درخت کاشته نمی‌شود. در آخر شهید ثانی می‌گوید همه علوم را می‌توان به دو موضوع معامله و معرفت باز گرداند. شهید ثانی توجه دارد که علوم از علوم نظری و عملی تقسیم شده‌اند که ثمره علوم نظری از جنس نظری است و ثمره علوم عملی از جنس علمی و این مطالب در آثار غزالی نیز وجود دارد.

 ما در علوم غربی دو سده اخیر، تقسیم‌بندی را ملاحظه می‌کنیم که در آن علوم به پایه و علوم کابردی تقسیم شده‌اند. علمکاربردی غرض خاصی درباره کشور، کسب و مشتری مداری یا حوزه عملی دیگری دنبال می کند و در خصوص علومی مانند فیزیک و شیمی و ... حتی ریاضیات و فلسفه، در حوزه‌های مختلف دانش همیشه این بحث وجود دارد که چطور می‌تواند کاربردی شود.

این بحث به روش‌های پژوهش هم ارتباط پیدا کرده است. من به کتاب frascati Manual، یکی از منابع معتبر روش‌شناسی علمرجوع کردم که در آن می‌گوید پژوهش‌ها گاهی پایه و گاهی عملی‌اند، البته نوع سومی نیز دارند که به بحث ما مربوط نمی‌شود.

پاکتچی با بیان اینکه در کتاب‌های درسی روش تحقیق وقتی می‌خواهند در انتخاب موضوع پژوهش سخن بگویند، مهم این است که موضوع پژوهش چقدر اولویت دارد، گفت: در توضیح اولویت گفته می‌شود که آن‌ها باید پاسخگو به نیازهای روز باشند و یا راهگشا باشد برای تحقیقات دیگر و در پاسخگویی ما سه سطح ایجابی، سلبی و سومی خنثی داریم.

 در سطح اول یک پژوهش پاسخگو به نیازهای روز، چنین اثری باید فرهنگ‌سازی برای بهبود شرایط انجام دهد. در سطح سلبی مسائل موجود جامعه را باید حل کند و در سطح خنثی باید یک ارزیابی از شرایط داشته باشد.