فخر رازی

فخر رازی یکی از چهره های کلامی و فلسفی تاریخ علوم اسلامی می باشد که در روند علمی اسلام تاثیر پذار بوده، لذا بد نیست با این دانشمند اسلامی بیشتر آشنا شویم. 

‌ابوعبدالله محمد بن عمر بن حسین بن حسن بن علی طبرستانی رازی، فقیه، شافعی، فیلسوف، پزشک، ریاضیدان و منجم، دانشمند علوم معقول و منقول، معروف به امام فخر، ابن الخطیب و فخر رازی، می‌باشد.

فخر رازی در بیشتر اصول مسلم فلسفی شک کرده و بر فلاسفه متقدم ایراداتی وارد آورده است و حکیمانی چون خواجه نصیرالدین طوسی، قطب رازی، میرداماد و ملاصدرا مدت‌ها سرگرم جواب دادن به شبهات او بوده‌اند. به سبب همین قدرت در تشکیک است که وی را امام المشککین لقب داده‌اند. همچنین به ابن خطیب ملقب گشته است. 

از آنجا که وی دارای ذهنی بسیار نقاد و تحلیلگر بود، قدرت عجیبی در ایجاد شک و شبهه در آثار فلاسفه بزرگ داشت و از این جهت به امام المشککین مشهور است.

فخر رازی و فلسفه

در میان آثار وی می‌توان هم شاهد کتب فلسفی و هم شاهد کتب کلامی بود. حتی می‌توان گفت که برخی آثار وی همچون شرح اشارات و شرح عیون الحکمه کتاب‌هایی کاملاً فلسفی اند. وی کتاب عیون الحکمه را در اواخر عمر خود نگاشته‌است. سهم عمده فخر رازی در پیشبرد الاهیات فلسفی است. به زبان ساده وی تلاش می‌کند تا با پیش زمینه‌ای کلامی، به عنوان یک فیلسوف اثری حکمی و فلسفی را تدوین کند. او تلاش کرده تا الاهیات فلسفی را گسترش دهد. یکی از کارهای مهم وی در واقع ایجاد هماهنگی میان تقسیم‌بندی‌های سه‌گانه منطقی، الهی و طبیعی بین فلسفه و کلام است. در واقع فخر رازی تلاش می‌کرد تا از یک سو دست به تطبیق میان عناوین مسائل بین فلسفه و کلام زند و از سوی دیگر منطق را در ساختار آموزش‌های علم کلام وارد کند.

مهمترین کتاب فلسفی او «المباحث المشرقیه» است، که کتابی بزرگ در علوم الهی و طبیعی که در آن انتقادات سختی به آرا حکما کرده است. برخی از کتاب‌های او در ایجاد شبهه و شک در آثار و نوشته‌های دیگر فلاسفه دارد که با قلمی نقد آمیز نظرات آنها را بیان کرده است. فخر رازی را می‌توان یکی از آگاه‌ترین و منتقدترین فلاسفه اسلامی دانست، چنان که نه تنها نظرات و حکمت فیلسوفان اسلامی بلکه فلسفه یونانی را نیز نقد کرده است. در نقد فلسفه اسلامی، فخر رازی تلاش خود را در جهت مخالفت با فلسفه به سود کلام در حمایت از سیاست‌های دستگاه خلافت صرف کرد. رساله‌های مهم او در زمینه مخالفت با فلسفه عبارت‌اند از: شرح الاشارات، شرح عیون الحکمه، المباحث المشرقیه. تمامی این کتاب بیانی نقد آمیز و منتقدانه نسبت به فلسفه کلام دارند

فخر رازی و دیگر علوم

معروفیت و شهرت دیگر فخر رازی در پزشکی است و کتاب‌ها و رساله‌های متعددی در صحت، نبض و تشریح از وی به جا مانده است. وی یک دایرة المعارف طبی به نام الجامع الکبیر یا الطب الکبیر نوشته است، ولی متاسفانه این دایرة المعارف ناتمام مانده ولی در جای خود اثری سنجیده و شایسته است. مهم‌ترین اثر طبی رازی، کتابی است که در شرح کلیات قانون ابن سینا نوشته که بیشتر مطالب آن کتاب را انتقاد نموده است. فخر رازی کتاب و رساله‌های زیادی در موضوعات دانش‌های مختلف تالیف نموده از جمله کتابی دایرة المعارف گونه با نام جامع العلوم، السر المکتوم در نجوم. علاوه بر کتب و رساله‌های فلسفی و پزشکی، فخر رازی در زمینه تفاسیر قرآن، آثار ارزنده‌ای از خود به جا گذاشته است که در نوع خود بی نظیر هستند. شهرت بیشترش بواسطه تفسیر مفاتیح الغیب در ۱۲ جلد است بر قرآن مجید که جای شایسته‌ای در میان تفاسیر برای خود باز کرده است. از آنجا که وی از کودکی به آموختن قرآن کریم پرداخت و تفسیر آن را نزد پدر فراگرفت، در پیری چنان با قرآن مانوس بود که می‌گوید: من همه اسالیب علم کلام و جمیع طرق فلسفه را تجربه کردم، ولی در هیچ یک از آنها فایده‌ای که از قرائت قرآن بردم، نیافتم. مفاتیح الغیب یا تفسیر کبیر فخر رازی مهم‌ترین تفسیر کلام اشعری است که تاکنون تالیف شده و در آن افزون بر براهین کلامی، بسیاری از مطالب علمی، جغرافیایی و تاریخی مستند جهت تفسیر آیات بیان گشته است. این کتاب الگو و نمونه‌ای برای بسیاری از کتب تفسیری گشت، به نحوی که دنباله این تفسیر را کسانی چون ابن الخویی و سیوطی پی گفتند و آن را تکمیل کردند.